Wat moet je weten over additieven?

Het gebruik van additieven in voedingsmiddelen is bijna onmisbaar geworden. Het etiketteren van additieven kan echter veel vragen oproepen. Welke additieven mag ik gebruiken in mijn product? En hoe vermeld ik deze op het etiket? In dit artikel staat alles wat je wil weten over additieven overzichtelijk op een rij.

Wat is nu een additief? De definitie van een additief luidt als volgt:

‘Elke stof, met of zonder voedingswaarde, die op zichzelf gewoonlijk niet als voedsel wordt geconsumeerd en gewoonlijk niet als kenmerkend voedselingrediënt wordt gebruikt, en die voor technologische doeleinden bij het vervaardigen, verwerken, bereiden, behandelen, verpakken, vervoeren of opslaan van levensmiddelen bewust aan deze levensmiddelen wordt toegevoegd, met als gevolg of redelijkerwijs te verwachten gevolg dat de stof zelf of bijproducten ervan, direct of indirect, een bestanddeel van die levensmiddelen worden’.

Deze definitie is samen met de gebruiksvoorwaarden en EU-lijsten van goedgekeurde levensmiddelenadditieven opgenomen in Verordening (EU) nr. 1333/2008 (hierna: de additievenverordening).

EU-lijst van goedgekeurde additieven

Hoe weet je of een additief is toegestaan of niet? Een stof die voldoet aan de definitie van additief, mag alleen worden gebruikt als deze een goedkeuringsprocedure heeft doorlopen en is opgenomen in de EU-lijst. Deze procedure is vastgesteld in Verordening (EU) nr. 1331/2008. Wanneer een additief deze procedure heeft doorlopen en veilig wordt geacht voor gebruik in levensmiddelen, wordt deze opgenomen in de EU-lijst met bijbehorend E-nummer.

De EU-lijst van goedgekeurde additieven voor gebruik in levensmiddelen kan je terugvinden in bijlage II van de additievenverordening. In de EU-lijst wordt per levensmiddelencategorie opgesomd welke E-nummers zijn toegestaan en of maximale concentraties van toepassing zijn.

De EU-lijst uit bijlage II is ook via een digitale database te raadplegen. Door middel van deze database kan je overzichtelijk zoeken op E-nummer of levensmiddelencategorie.

Specificaties van additieven

Zodra een additief is goedgekeurd, worden de specificaties van het additief vastgelegd in de bijlage van Verordening (EU) nr. 231/2012. In de specificaties zijn onder andere vereisten met betrekking tot de chemische samenstelling en zuiverheid opgenomen. Indien een ingrediënt niet aan deze specificaties voldoet, mag het niet worden gebruikt. Het is tevens niet toegestaan om de naam van een additief te gebruiken voor een ander ingrediënt dat niet voldoet aan de specificaties van het betreffende additief. Een voorbeeld: Het ingrediënt ‘extract van paprika’ mag niet worden gedeclareerd als ‘paprika-extract’ wanneer dit ingrediënt niet voldoet aan de specificaties van E160c/paprika-extract.

Etikettering van additieven

Stel: je hebt bepaald dat een additief mag worden gebruikt in je product. Nu is het zaak om deze correct te declareren op je etiket. Maar hoe? Additieven moeten op het etiket altijd worden aangeduid met de categorie (functie van het additief) en het E-nummer óf de specifieke benaming.

Hierbij wordt altijd het E-nummer of de specifieke benaming zoals opgenomen in de EU-lijst gehanteerd. Voor het vermelden van de functie, moet gebruik worden gemaakt van één van de wettelijk vastgelegde categorieën. Deze categorieën zijn opgesomd in bijlage VII, deel C van Verordening (EU) nr. 1169/2011:

Voedingszuur	Zuurteregelaar
Antiklontermiddel	Geleermiddel
Antischuimmiddel	Glansmiddel
Antioxidant	Bevochtigingsmiddel
Vulstof	Gemodificeerd zetmeel
Kleurstof	Conserveermiddel
Emulgator	Drijfgas
Smeltzout	Rijsmiddel
Verstevigingsmiddel	Complexvormer
Smaakversterker	Stabilisator
Meelverbeteraar	Zoetstof
Schuimmiddel	Verdikkingsmiddel

Bij deze opsomming van categorieën worden enkele kanttekeningen geplaatst. Allereerst, wanneer een additief tot meer dan één categorie behoort, wordt alleen de categorie vermeld die past bij de voornaamste functie in het levensmiddel. Daarnaast mag de categorie smeltzout alleen worden gebruikt voor smeltkaas en producten op basis van smeltkaas. Verder hoeft bij gemodificeerd zetmeel de specifieke benaming of het E-nummer niet te worden vermeld.

Toevoegingen bij E-nummers

Sommige E-nummers worden in de specificaties in Verordening (EU) nr. 231/2012 aangevuld met een toevoeging, bijvoorbeeld E101(i) of E150a. Bij de toevoegingen a, b, c, etc. gaat het altijd om verschillende additieven. Deze toevoeging moet dus altijd gedeclareerd worden.

In het geval van de vermelding (i), (ii), (iii), etc. gaat het in de meeste gevallen om hetzelfde additief. Aangezien deze vermeldingen ook niet zijn opgenomen in de EU-lijst, mogen deze niet worden gebruikt op het etiket. In plaats van E101(i) declareer je dus E101.
De enige uitzondering hierop is E160b (annatto bixine of annatto norbixine). In het geval van annatto moet het E-nummer juist wel gespecificeerd worden naar E160b(i) (annatto bixine) of E160b(ii) (annatto norbixine).

Uitzonderingen op het etiket

Er zijn in de additievenverordening enkele uitzonderingen opgenomen waar rekening mee moet worden gehouden. Allereerst zijn er bepaalde ingrediënten die niet als additief worden beschouwd, ook al voldoen deze mogelijk wel aan de definitie van additief. Deze ingrediënten zijn opgenomen in artikel 3 van de additievenverordening. Deze ingrediënten worden dus niet als additief gedeclareerd.

Daarnaast hoeven additieven niet te worden gedeclareerd als de aanwezigheid ervan in een levensmiddel uitsluitend is toe te schrijven aan het feit dat zij verwerkt waren in één of meer ingrediënten van dat levensmiddel. Het gaat hier om het ‘carry-over beginsel’. De definitie hiervan is opgenomen in artikel 18, lid 1, onder a) en b) van de additievenverordening.

Als laatste geldt uiteraard dat additieven die geen functie hebben in het eindproduct en dus worden gebruikt als technische hulpstoffen, niet hoeven te worden gedeclareerd.

Clean label ingrediënten

Er is sprake van een ware clean label trend. Maar wat heeft dat te maken met additieven? Clean label ingrediënten zijn ingrediënten met dezelfde technologische functie als additieven. Het gaat hier vaak om natuurlijke ingrediënten, zoals plantenextracten. Ook komt het voor dat de ongezuiverde variant van een additief wordt gebruikt, bijvoorbeeld gebufferd azijn in plaats van azijnzuur (E260). Deze ingrediënten staan echter niet op de EU-lijst. Het gebruik van clean label ingrediënten wordt daarom door de NVWA gezien als niet-toegelaten additievengebruik. Bovendien kan het ook misleidend zijn voor de consument.

Veelgemaakte fouten

Kortom, er komt heel wat kijken bij het gebruik van additieven in levensmiddelen. Met behulp van de wetgeving en digitale database kan al veel informatie gevonden worden. Als laatste willen wij nog een aantal aandachtspunten meegeven. Het gaat hier om veelgemaakte fouten op het etiket:

Zowel het E-nummer als de specifieke benaming wordt vermeld;
Het additief wordt twee gedeclareerd met twee verschillende functies;
Specifieke benaming of categorienaam komt niet één-op-één overeen met wetgeving;
Het additief is niet goedgekeurd voor gebruik in de productcategorie of voldoet niet aan de maximumgehalten;
Er wordt niet voldaan aan het carry-over beginsel.